جنگ رسانه‌ای بر سر ارزش‌ها؛ «سووشون» حربه‌ای برای عادی سازی هنجارشکنی

به گزارش اشراق نیوز حجت الاسلام والمسلمین مهدی بیاتی مسئول موسسه فرهنگی پژوهشی طهورا در گفتگویی به حواشی اخیر سریال خانگی «سووشون» در خصوص عوامل موثر در کمرنگ‌شدن ارزش‌های اخلاقی در جامعه اظهار داشت: جنگ با ارزش‌های اخلاقی خیلی آسان نیست، مگر آنکه فریبی رخ دهد؛ یعنی در ابتدا تعارض بین دو ارزش اخلاقی است. به‌عنوان مثال، ارزشی به‌نام «عفاف» وجود دارد که امری فطری و به‌معنای خویشتن‌داری است. این ارزش جایگاه والایی دارد و به‌راحتی نمی‌تواند آن را خدشه‌دار کرد. اما در مقابل، اصل اخلاقی دیگری به‌نام «آزادی» مطرح است که خود نوعی ارزش اخلاقی و اجتماعی محسوب می‌شود. تعارضی که بین این دو در مصادیق خارجی پدید می‌آید، ناشی از جو اجتماع ، کشش‌های غریزی و فشارهایی رسانه ای .
کسی با فضیلت عفاف نمی جنگد ولی با مصادیق آن کار دارد و محدودتر می شود. برای نمونه، نگاه‌کردن به نامحرم دیگر بی‌عفتی تلقی نمی‌شود، ارائه جذابیت‌های جنسیتی توسط زنان مصداق بی‌عفتی نیست، حتی در مواردی رقصیدن یا خوش‌وبش‌کردن و خندیدن به‌عنوان روابط اجتماعی عادی پذیرفته شده و بی‌عفتی محسوب نمی‌شود. تعابیر جدیدی شکل می‌گیرد و حتی لمس و دست دادن با نامحرم نیز گاه نشان‌دهنده آداب اجتماعی قلمداد می‌شود.
 به‌بیان دیگر، عفت زمانی دچار تغییر می‌شود که معنا و مصادیق یک امر اخلاقی دیگر، مانند آزادی، توسعه یابد و این توسعه، بخش‌هایی از عفاف را از بین ببرد. بنابراین، تغییر ارزش‌ها از تعارض بین خودِ ارزش‌ها آغاز می‌شود.
 
وی با اشاره به بازتاب تغییر ارزش ها در رسانه ها گفت: در مورد بازتاب این تغییر در رسانه‌ها (از جمله سینما) باید گفت رسانه‌ها اغلب نقش محوری در تغییر ارزش‌های اخلاقی دارند. هنگامی که در فضای رسانه‌ای ، رفتارهای صمیمی بین نامحرمان نمایش داده می‌شوند، در وحله اول موجب تعجب مردم می‌شوند ولی به‌مرور زمان و با تکرار آن برای همه عادی‌سازی می‌شود.
 این عادی‌انگاریِ یک رفتار نادرست در فضای اجتماعی، امکان پرداختن به قبح آن را از بین می‌برد. قبح یک مسئله با تکرار مداوم در رسانه به‌تدریج زدوده می‌شود. در بسیاری موارد، ما ناخودآگاه این رفتارها را توجیه می‌کنیم و مرزهای اخلاقی به‌طور جدی جابه‌جا می‌شوند.
بیاتی گفت: گاهی یک مسئله نادرست توسط رسانه بزرگ‌نمایی می‌شود، گسترش می‌یابد و عادی‌سازی می‌گردد. در این فرآیند، رسانه صرفاً بازتاب‌دهنده وضعیت جامعه نیست، بلکه خود به‌طور فعال امری جدید را در جامعه ایجاد و نهادینه می‌کند.
 
حجت الاسلام بیاتی عنوان کرد: بدون‌شک، رسانه است که برای جامعه ذهنیت‌سازی می‌کند، پیش‌فرض‌ها را می‌سازد و امور را عادی جلوه می‌دهد. در اینجا نکته ظریفی وجود دارد که نباید از آن غافل شد: زیستِ عفیفانه امری است که نیازمند مراقبت مستمر است. زمانی که رسانه‌ها (از جمله سینما) به‌صورت بی‌پرده و با عبور از خط‌قرمزها - مانند برخی فیلم‌های ساخته‌شده در دهه‌های مختلف با انگیزه گیشه، فروش و جذب حداکثری مخاطب به هر قیمت - به این موضوع می‌پردازند، آسیب‌زا می‌شود. با بررسی این فرآورده‌های سینمایی درمی‌یابیم که اتفاقی رخ می‌دهد که پس از آن، میزان قبح آن مسئله در جامعه تعیین می‌شود. هنجار یا ناهنجار بودن یک موضوع در جامعه، به‌شدت با شیوع آن و ذهنیت مردم نسبت به آن مرتبط است. رسانه و سینما با این موضوع بازی می‌کنند و از طریق علاقه‌ای که بین مخاطب و شخصیت‌های فیلم شکل می‌دهند، فرآیند هم‌هویتی و درونی‌سازیِ عمیق مسئله را محقق می‌سازند. اینجاست که باید نگران بود و برای آن برنامه‌ریزی کرد. در این نقطه است که تفکر غلط و غیراسلامی «هدف، وسیله را توجیه می‌کند» و میل به موفقیت به هر قیمت، ظهور می‌یابد. اینجاست که فیلم‌هایی ساخته می‌شوند که با تبلیغ قسمت‌های سانسورشده یا حواشی ایجادشده حول آنها، به تبلیغات گسترده و رایگان دست می‌یابند. این «حربه» سال‌هاست که پاسخ می‌دهد و متأسفانه با آن برخورد جدی نمی‌شود.
 
حجت الاسلام بیاتی در مقایسه سینما و شبکه خانگی و تاثیرات ناشی از آنها خاطر نشان کرد: در مقایسه با سینما، شبکه خانگی خطرات بیشتری دارد و این به سه دلیل عمده است: ابتدا دسترسی آسان است یعنی دسترسی به محتوای شبکه خانگی بسیار ساده‌تر از سینما است، در نگاه دیگر جمعیت مخاطبان شبکه خانگی بسیار وسیع‌تر است و طیف گسترده‌تری را درگیر می‌کند.یکی دیگر از دلایل  عمق رابطه مخاطب با شخصیت های فیلم هست زیرا  رابطه عاطفی و همذات‌پنداری عمیق‌تری که بین مخاطب و شخصیت‌های فیلم‌ها و سریال‌های شبکه خانگی شکل می‌گیرد، بسیار بیشتر از سینماست. تغییر فرهنگ از طریق تنوع فیلم‌ها و سریال‌ها اتفاق می‌افتد که ذهن مخاطب را درگیر می‌کند. بنابراین، مراقبت در حوزه سریال‌ها و تولیدات شبکه خانگی از اهمیت حیاتی‌تری برخوردار است. لذا ساده‌انگاری در این حوزه تاکنون فجایعی به بار آورده و خواهد آورد. 
وی در پایان با اشاره به فیلم «سووشون» تصریح کرد: در مورد فیلم‌هایی مانند «سوو‌شون» و پلتفرم‌هایی مانند نماوا، باید گفت که متأسفانه عبور از خط‌قرمزها به‌منظور ایجاد جذابیت کاذب و کسب تبلیغات رایگان، به‌یک «حربه» تبدیل شده است. سازندگان این فیلم‌ها مرزها را می‌شکنند و سپس از جنجال ایجادشده برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کنند. نمی‌توان گفت «سوو‌شون» بدترین فیلم ساخته‌شده است، اما قطعاً فیلمی است که یک گام دیگر در جابه‌جایی مرزهای اخلاقی برداشته است. این فیلم در مسیری حرکت می‌کند که از گذشته آغاز شده و برای آینده نیز ترسیم شده است. برخورد جدی با عوامل سازنده چنین آثاری ضروری است، زیرا آن‌ها - چه از روی جهل و چه با آگاهی و یا خیانت - در حال تضعیف مرزهای شرف، عفاف، زیست عفیفانه و زندگی مؤمنانه در نظام اسلامی هستند. این عمل نه قابل بخشش است و نه قابل جبران. ما باید ضمن هشدار، با برگزاری جلسات و نشست‌های آگاهی‌بخش برای افراد ناآگاه و برخورد قاطع با خائنان، اجازه وخامت بیشتر اوضاع را ندهیم.